پیش از آغاز حیات نظام سرمایهداری، نظامها یا خرده نظامهایی همچون فئودالیسم، ساخت اقتصادی – سیاسی بشری را در اقصی نقاط دنیا پوشش میدادند. اما تفاوت ماهوی که همه این نظامها با نظام سرمایهداری داشتند، در این بود که برخلاف نظام سرمایهداری هیچ یک از این نظامها بهدنبال تصرف همه جهان زیر بیرق خود نبودهاند. بنابراین، سیطره آن را نه بهمثابه یک حادثه یا پیامد، بلکه در ذات نظام سرمایهداری باید جستجو کرد.
تلاش برای بهدست آوردن سود بیشتر که نیازمند درک مفهوم ارزش اضافی در سرمایهداری است، سبب شده است تا سرمایهداران به شکل غریزی و ذاتی با اشباع بازارهای خود بهدنبال بازارهای جدید باشند. در نقطه مقابل تلاش برای تولید کالاهای متنوعتر نیازمند بهدست آوردن مواد خام کشورهای دیگر بود و همین مسئله سبب گسترش هر چه بیشتر نظام سرمایهداری و تصرف جهان شد.
اما نکته محوری این است که برخی حلقههای زنجیره نظام سرمایهداری برای تصرف جهان، مورد توجه قرار نگرفتهاند. به عبارت دیگر، در میان نظام سرمایهداری، سرمایهدار غربی و دولت پیرامونی که تولیدکننده مواد خام است، حلقهای مفقوده وجود دارد که به آن پرداخته نمیشود. این حلقه همان گروه سرمایهداری محلی اما وابسته به غرب است.
بدین ترتیب، تصرف سرزمینهای مختلف، توسط سرمایهداری، امری نظامی نیست بلکه از قضا بیشتر به صورت اقتصادی – سیاسی و بر پایه برخی تعاملات صورت میگیرد.
این مسئله درباره ایران نیز صادق است؛ از زمان آغاز تلاش نظام سرمایهداری برای ورود به ایران و کوشش برای تصرف بازارهای ایران و سمت و سو دادن به تولید مواد خام به جهتی که مدنظر سرمایهداران غربی است، میبایست؛ قشر، گروه یا طبقهای خاص بهعنوان حلقه وصل نظام سرمایهداری پذیرش تغییرات و حرکت از یک نظام غیر سرمایهداری به سرمایهداری وابسته را آسان و ممکن کند.
مطلب حاضر به دنبال ارائه این مسئله است که جریان بهائیت بهعنوان یکی از گروههای با نفوذ در تاریخ معاصر ایران تا چه اندازه توانسته در پیوند میان ایران و نظام سرمایهداری نقش آفرینی کند.
به نظر میرسد بتوان این موضوع را بهطور خاص، در قالب بررسی عملکرد شرکت امناء مورد واکاوی قرار داد. شرکتی که در سال ۱۳۱۳ش به دستور شوقی افندی یکی از چهرههای شاخص بهائی به ثبت رسید. بخش عمدهای از فعالیت اقتصادی بهائیان در قالب این شرکت انجام میشد.
بر این اساس، آیا بهائیان در فرآیند تحکیم و تثبیت سرمایهداری وابسته در ایران اثر گذار بودهاند؟
نظر به اینکه در پاسخ به سؤال ذکر شده، این ایده مورد کنکاش قرار میگیرد که بهائیان در قامت شرکت امنا در کنار دولت پهلوی و شرکتهای چند ملیتی، مثلثی را تشکیل میدادند که بدین وسیله توسعه وابسته در ایران رقم میخورد، بهائیت یکی از بخشهای سرمایهداری محلی در ایران بود که در این زمینه به تحکیم توسعه وابسته در ایران کمک میکرد و در واقع بهائیت حلقه کوچک اما مهمی از سرمایهداری محلی بسیار وسیعتر را تشکیل میداد.
نظر به اینکه بهائیت به عنوان بخشی از سرمایهداری محلی سازمانیافته عمل میکرد، میتواند موضوع یک پژوهش مستقل قرار گیرد. از این روست که فرقه بهائیت را باید بهمثابه پدیدهای فراتر از ایجاد یک گروه انحرافی مذهبی دید. شکلگیری بهائیت صرفاً یک حادثه داخلی نیست و زمینههای داخلی و بینالمللی به طور همزمان در ایجاد و تقویت آن کوشیدهاند.
ارتباط با ما: bahaismiran85@gmail.com
