نویسنده :حسن ارشاد در آبان ۲۴, ۱۴۰۴
مقدمه
آنچه در ادامه می خوانید
کتاب “Terror, Love and Brainwashing” اثر الکساندرا استین یکی از دقیقترین و دانشگاهیترین تحلیلهای موجود دربارهٔ سازوکارهای فرقههای تمامیتخواه است؛ کتابی که نه صرفاً با روایتهای تجربی، بلکه با اتکاء به روانشناسی دلبستگی، جامعهشناسی قدرت و مطالعات سازمانهای ایدئولوژیک، یک مدل جامع برای فهم اینکه «چگونه یک سازمان میتواند ذهن و رفتار انسان را بهطور پایدار تسخیر کند» به دست میدهد. استین توضیح میدهد که کالتها (فرقه ها)، فارغ از محتوای اعتقادیشان—چه مذهبی باشند، چه سکولار، چه چپ، چه راست، چه بهظاهر اجتماعی—از یک منطق مشترک استفاده میکنند: ایجاد رابطهٔ دلبستگیِ نامنظم مبتنی بر عشق–ترس، ایزولاسیون اجتماعی و معرفتی، کنترل شدید اطلاعات، مهندسی هویت جمعی، بحرانسازی مداوم و تسلیمسازی ساختاری.
این کتاب نشان میدهد که کالتها چگونه «نظامهای تمامیتخواه کوچک» میسازند؛ نظامهایی که نه با زور فیزیکی، بلکه با مهندسی روانی، افراد را در چرخهای از وابستگی، اضطراب و امید محصور میکنند. فرقهها یک رابطهٔ مصنوعی ایجاد میکنند که در آن فرد، همزمان منبع امنیت و منبع ترس را در یک نقطه میبیند: در رهبر یا مرکز فرماندهی. همین دوگانگی است که استین آن را «عشق و وحشتِ درهمتنیده» مینامد—و نشان میدهد که این پیوند، ستون اصلیِ تسلط روانی بر اعضاست.
کتاب تأکید میکند که نشانههای یک کالت را نه در «محتوای ایدئولوژی» بلکه در ساختار سازمانی، نحوهٔ رهبری، زبان، چرخهٔ جذب و دفع، و کنترل روابط انسانی باید جستوجو کرد. یک گروه ممکن است مذهبی باشد یا نباشد، ممکن است سکولار، علمی، اجتماعی یا حتی بشردوستانه باشد؛ مهم این است که آیا ساختارش شبیه مدل فرقهای است یا نه:
- آیا رهبر یا مرکز فرماندهی، مرجع نهایی حقیقت است؟
- آیا سازمان از طریق تکنیکهای عاطفی و شناختی، «وابستگی غیرقابل انفصال» ایجاد میکند؟
- آیا نقد را با تهدید، حذف یا طرد پاسخ میدهد؟
- آیا روابط فردی را با شبکهٔ سازمانی جایگزین میکند؟
- آیا زمان و انرژی فرد را تصرف میکند؟
- آیا جهان را به «ما/دیگران» تقسیم میکند؟
- آیا ساختاری از بحران دائمی ایجاد میکند؟
پژوهش استین دربارهٔ این مؤلفهها، چارچوبی قدرتمند برای تحلیل هر سازمان پیچیدهای فراهم میکند که ادعای مأموریت جهانی دارد و از شبکهای گسترده از نهادهای آموزشی، مالی و ایدئولوژیک بهره میبرد.
موضوع این پژوهش: تطبیق ساختار فرقه بهایی با مدل استین
در این مجموعهٔ پژوهشی، ما دقیقاً از همین چارچوب استفاده میکنیم. محور تحلیل ما عقاید بهایی نیست—زیرا باورهای شخصی افراد محترم است و نقد ما متوجه باورها نیست. موضوع، تشکیلات سیاسی–اداری بیتالعدل است؛ نهادی مستقر در حیفا که بر اساس اسناد رسمی، همهٔ نهادهای جهانی، قارهای، ملی و محلی بهایی را هدایت میکند.
تشکیلات بهایی—همانگونه که در اسناد رسمی خود تأکید میکند—یک شبکهٔ چندلایه شامل:
- بیتالعدل (مرکز نهایی فرماندهی)
- دارالتبلیغ (نهاد فرامنطقهای)
- شورای مشاورین و هیئت معاونت
- مؤسسهٔ آموزش ملی و طرح روحی
- شوراهای منطقهای
- محافل ملی و محافل محلی
- ساختارهای مالی مانند صندوق قارهای و دفتر اسرائیل
- شبکهٔ جهانی منابع انسانی (ITC)
است که در بیش از ۱۸۰ کشور، الگوی واحدی از برنامهٔ رشد، آموزش، خدمت، جذب و شبکهسازی را اجرا میکند.
نکتهٔ کلیدی آن است که این شبکه، دقیقاً همان ویژگیهایی را نشان میدهد که استین برای نظامهای فرقهای فهرست میکند: تمرکز قدرت، دوگانهٔ عشق–ترس، ایزولاسیون، کنترل اطلاعات، مهندسی هویت، طرد، بحرانسازی و انقیاد روانی.
چگونه این پژوهش انجام شده است؟
ما با تحلیل صدها سند رسمی بهایی—از جمله:
- پیامهای سالانهٔ بیتالعدل
- پیامهای نقشههای پنجساله
- کتابهای طرح روحی
- گزارشهای جامعهٔ جهانی بهایی به سازمان ملل
- بیانیههای ITC
- دستورالعملهای مؤسسهٔ آموزشی
- مراحل عضویت، خدمت، و سازوکارهای طرد—
هر مؤلفه را با مدل استین تطبیق دادهایم و نشان دادهایم که تشکیلات بهایی نه بر اساس «عقاید بهایی»، بلکه بر اساس ساختار سازمانی و روشهای ادارهاش، در نقاط کلیدی، با مدل یک سازمان تمامیتخواه منطبق میشود.
بخش مهمی از اسناد رسمی، بهصراحت سازوکارهایی را نشان میدهد که در کتاب استین بهعنوان «نشانههای قاطع فرقه» توصیف شدهاند:
ایجاد دلبستگی عاطفی، ساختن ترس دائمی از بیرون، الزام به اطاعت مطلق، حذف روابط قدیمی، تعریف روابط سالم فقط در قالب تشکیلاتی، و تعلیق عقل انتقادی در حوزهٔ سازمان.
نتیجهٔ اصلی پژوهش
این پژوهش نشان میدهد که:
ساختار تشکیلات بیتالعدل نه یک سازمان دینی عادی، بلکه یک «سیستم کنترل ذهن سازمانیافته» است که از مدلهای شناختهشدهٔ فرقهای—دقیقاً طبق تحلیل الکساندرا استین—استفاده میکند.
ویژگیهای کلیدی که ما در اسناد رسمی بهایی یافتهایم شامل:
- رهبری کاریزماتیک و تمرکز مطلق قدرت
- دوگانهٔ عشق–ترس برای ایجاد وابستگی نامنظم
- ایزولاسیون اجتماعی و زمانی از طریق حلقات و خدمتها
- کنترل شدید اطلاعات و تولید واقعیت جایگزین
- مهندسی هویت و تبدیل فرد به «منابع انسانی»
- ساختار مالی بدون نظارت و کاملاً متمرکز
- طرد سازمانی و حذف مخالفان
- بحرانسازی دائمی برای حفظ اطاعت
- مهندسی احساس گناه و اعترافگیری تشکیلاتی
- جایگزینی شبکهٔ خانواده با شبکهٔ سازمانی
این تطبیق، دقیقاً همان چیزی است که کتاب استین پیشبینی میکند:
هرگاه سازمانی بتواند عشق و ترس را در یک منبع تجمیع کند، فرد را از جهان بیرون جدا سازد، اطلاعات را کنترل کند، و هویت تازهای تعریف کند، عملاً تبدیل به یک سیستم فرقهای شده است—حتی اگر ظاهرش اجتماعی، اخلاقی یا بشردوستانه باشد.
منبع
ساست حسن ارشاد https://www.hassanershad.com
ارتباط با ما: bahaismiran85@gmail.com
