محصلان مدارس آمریکایی عهد قاجار- کارگزاران عهد پهلوی
اسناد و مدارک تاریخی حاکی است که بهائیان در ترویج فرهنگ و نظام تعلیم و تربیت آمریکایی در کشورمان پیشگام بوده اند. مدرسه بهائیان در تهران «تربیت» از ۱۹۱۰م/ ۱۳۲۸ ق به صورت رسمی با انجمنی در آمریکا که در تاسیس آن نیز بهائیان نقش داشتند، رابطه برقرار کرد.
به تقاضای مدرسه تربیت و برای گسترش روابط بیشتر بین ایران و آمریکا ژانویه ۱۹۰۹ انجمن تربیتی ایران و آمریکا رسما اعلام وجود و درخواست حمایت کرد. این انجمن اهدافش را در جراید آمریکا اعلام داشت و مؤسسانش یک معلم آمریکایی را برای تعلیم اطفال راهی ایران کردند با پول انجمن توسط سیدنی اسپراگ آمریکایی در ۱۹۱۰ کمیته ای در تهران تشکیل شد تا مسئولیت اداره مدرسه تربیت و انجمن تربیتی ایران و آمریکا را بر عهده گیرد. اسپراگ در نامه ای ضمن اعلام این خبر از باشگاهی به نام محفل مرتب سخن می گوید که اعضایش با جمع ۶۰۰ دلار توانسته اند گام نخست را جهت تاسیس یک مدرسه دخترانه بردارند و در ادامه لزوم اعزام یک معلمه آمریکایی را یادآور می شود(۱).
یکی از اعضای «هیات رئیسه انجمن تربیتی ایران و آمریک» میرزا احمد خان سهراب اصفهانی از سران شاخص بهائیت و از همراهان عباس افندی در سفر آمریکا بود که وی را در بازگشت به فلسطین بدرقه کرد(۲) سهراب پس از مرگ شوقی افندی سومین پیشوای بهائیت انشعابی در فرقه ایجاد کرد که در آمریکا با عنوان «سهرابیان» شهرت و طرفدارانی دارد. سهراب در نامه ای که به عنوان انجمن ایران و آمریکا در ۳۰ ژوئن ۱۹۱۰ برای وکلای مجلس شورای ایران فرستاد، یکی از ابزارهای پیشرفت و توسعه را گسترش تعلیمات شمرده و ادعا کرد که این امر تنها زمانی تحقق می یابد که ایرانیان همچون چینی ها جوانانشان را برای تحصیل راهی آمریکا کند تا در مراکز علمی آن کشور به تحصیل پردازند(۳). همزمان با این امر نماینده سیاسی ایران در واشنگن (سبیل الدوله) نیز که ایضا از رؤسای بهائیت در آمریکا بود در نامه نگاریهای خود از آمریکا به وزارت خارجه ایران در اواخر( سال ۱۳۲۹ق) از اولیای امور کشورمان می خواست که گروهی دانش آموز را برای آشنایی با سیستم آمریکایی به آمریکا بفرستند. او همچنین از مدرسه ای در پنسلوانیا سخن می گفت که خانم مدیر آن آماده است اطفال ایرانی را با همان مقدار شهریه مدارس اروپایی در مدرسه اش بپذیرد. وی حتی به دیدار وزیر خارجه آمریکا رفته و به وی گفت در این شرایط که ایران به سوی مدنیت گام بر می دارد، جای آن است که تمدن غرب نیز به حمایت از این کشور بپردازد.(۴)
اعضای انجمن تا آن تاریخ حدود ۷۰۰ دلار را برای پیشبرد اهدافشان به ایران فرستادند و از این راه گروهی از دانش آموزان مدرسه تربیت را تحت پوشش عده ای از آمریکاییان قرار دادند؛ دانش آموزانی که با توجه به انطباق اسامی شان (عزت الله نور الله، فضل الله، نصرت الله و ….) با نامهای رایج در بین بهائیت ظاهرا بهائی بودند(۵).
انجمن ایران و آمریکا با این اقدامات در واقع بر مبنای تز عباس افندی عمل می کرد که در همان سالها در آمریکا بیان داشته بود. «قطعه امریک(آمریکا) نزد حق میدان اشراق انوار است»(۶). حاصل این سیاست. ناگفته پیدا بود. «بیشتر کودکانی که در مدارس واسته به بهائیان طی عهد قاجار تحصیل کرده بودند در عصر پهلوی اول جوانانی شدند که به استخدام ادارات جدید التاسیس در آمده بودند. و تمایلات غرب گرایانه شدیدی را از خود بروز می دادند(۷).
پی نوشت ها
۱- بررسی مناسبات ایران و آمریکا – موجانی ص ۱۳۹/ ۱۳۸
۲- اثرار الآثار فاصل مازندرانی ۳/۱۴۳- ۱۴۲
۳- بررسی مناسبات ص ۱۴۰
۴- همان ص ۱۴۸
۵- همان ص ۱۴۴
۶- آهنگ بدیع سال هشتم (۱۳۳۲) ش ۶ و ۷ و ص ۱۰۳ و نیز ر-ک خطابات عبدالها
۷- بررسی مناسبات ایران و آمریکا ص ۱۵۳
