پیوند و همکاری بهائیت با رژیم پهلوی از واقعیات آشکار در تاریخ است. این همکاری و تعامل که به نحوی فزاینده تا آخرین لحظات عمر این رژیم ادامه داشت، دارای سابقه ای حتی بیشتر از عمر سلطنت پهلوی بود و به سالها پیش از کودتای سوم اسفند ۱۲۹۹ باز می گشت. اسناد و مدارک تاریخی حاکی از آن است که محفل بهائیت در ایران مدتها پیش از کودتای انگلیسی سوم اسفند ۱۲۹۹ به واسطه مهره نشاندار خویش یعنی حبیب ا… عین الملک (پدر “هویدا”)، نخست وزیر عصر پهلوی رضاخان را کشف و برای انجام کودتا به اردشیر ریپورتر ( یا اردشیر جی) جاسوس انگلیس در ایران معرفی کرد. به غیر از این افراد عناصر دیگری از بهائیان نیز با کودتاچیان همکاری داشتند که پس از کودتا موفق شدند حتی به کابینه سید ضیاءالدین طباطبایی رهبر سیاسی کودتا راه یابند. برخی گزارشها حاکی از آن است که رضاخان نیز متقابلا در تعهدات خویش به انگلیسی ها وعده هایی درباره میدان دادن به عمال این فرقه در ایران داده بود. در ادامه به برخی از عناصر بهائی که در شکل گیری این کودتا ایفای نقش کردند اشاره می شود.
حبیب ا… عین الملک
عین الملک یکی از بهائیان سرشناس بود که پدرش میرزا رضا قناد شیرازی” از حواریون عباس افندی (۱) سر کرده بهائیان و اصحاب سری وی بود که تا هنگام مرگ به وی ارادت داشت. (۳) ادوارد براون مینوید محمدرضا شیرازی یکی از چند تن رازدار بهاء است که پس از وی عهده دار حفاظت رسالت اسرار بهائیت می شود. او یکی از ۹ تن بهائیانی است که عباس افندی دو روز پس از مرگ بهاء وصیتنامه دست کاری شده وی را در حضور
آنان گشود و امر به خواندن آن کرد. (۴)
پیوستگی و تقرب خاص میرزا رضا قناد به سر کرده بهائیت به پسرش عین الملک امکان داد که مدتی در جوانی منشی و مباشر عبدالها باشد. ) عین الملک به خاطر تمرین و ممارست در خط دست خطی نزدیک به خط عباس افندی داشت. فاضل مازندرانی از مبلغان مشهور بهائی در این رابطه می نویسد: «آقا محمدرضا قناد از مخلصین مستقیمین اصحاب آن حضرت عباس افندی شد تا وفات نمود مدفنش در قبرستان عکاست و از پسرانش میرزا حبیب… عین الملک که به پرتو تایید و تربیت آن حضرت صاحب حسن خط و کمال شد و همی سعی کرده و کوشید که شبیه به رسم خط مبارک نوشت و در سنین اولیه نزد آنحضرت، کاتب آثار و مباشر خدمات گردید، بعداً شغل دولتی و مأموریت در وزارت خارجه ایران یافت و پسر دیگرش میرزا جلیل خیاط در عکا و هم از دخترش که در شام شوهر نمود مال با
سعادت و رضایتی بروز نکرد. ۸۱)
یادداشت کوتاهی از عباس افندی موجود است که طی آن از پیروان خود در تهران میخواهد برای عین الملک کاری دست و پا کنند و دلیل این اهمیت و توجه را انتساب عین الملک به میرزا رضا قناد عنوان میکند. (۱) ظاهرا با همین سفارشها و حمایت ها است که عین الملک وارد کادر وزارت خارجه میشود و مدت مدیدی در کشورهای عربی سوریه، لبنان و عربستان به عنوان کنسول به فعالیت می پردازد و تا پیش از جنگ جهانی دوم به این کار ادامه می دهد. در عین حال به او مأموریت داده میشود که در کشورهای عربی به گسترش و تبلیغ بهائیت نیز بپردازد. (۱۰) با این بستگی و پیوستگی صحت شایعاتی نظیر اینکه نام فرزند عین الملک، یعنی
امیر عباس هویدا را عباس افندی برگزیده (۱۱) و حتی نام وی در اصل “غلامعباس بوده است چندان دور از ذهن به نظر نمی رسد. عین الملک، تحصیلکرده مدرسه امریکایی های بیروت بود که همانجا زبانهای عربی انگلیسی و فرانسه را آموخت ) (۱۳) سپس راهی پاریس شد و در آنجا با سردار اسعد بختیاری از سرداران سکولار مشروطه ملاقات کرد پس از چندی معلم فرزندان اسعد شد و به واسطه او از احمد شاه لقب عین الملک را گرفت. وی چندی بعد نقشی تاریخی البته به زبان اسلام و ایران و به سود استعمار ایفا کرد کشف و معرفی رضاخان به سر جاسوس بریتانیا (سرار د شیر
ریپورتر برای رهبری نظامی کودتای سوم اسفند ۱۲۹۹ محمدرضا آشتیانی زاده وکیل مجلس شورای ملی در عصر پهلوی میگوید: «حبیب رشیدیان (مستخدم سفارت انگلیس و عامل مشهور بریتانیا در ایران برایم نقل کرد که چند سال قبلاز کودتای ۱۲۹۹ به دستور کلنل فریزر انگلیسی، بیشتر روزهای
هفته صبح به منزل عین الملک که از متنفذین و کاملین فرقه بهائیه
بود و با وی سوابق دوستی و صحبت داشتم میرفتم در آنجا با اردشیر جی آشنا شدم روزی اردشیر جی به عین الملک گفت: از شما خواهشمندم که با محفل بهائیان به مشورت بنشینید و از آنها بخواهید تا صاحب منصبی بلند قامت و خوش قیافه پیدا کنند و به شما معرفی نمایند و شما آن صاحب منصب را با من آشنا کنید اما به دو شرط اولا اینکه نباید ژاندارم باشد و حتما قزاق باشد. ثانیا شیعه اثنی عشری خالص نباشد که ارباب اردشیر جی مخصوصاً جمله اخیر را تکرار کرد و برای بار دوم گفت که آن صاحب منصب نباید شیعه اثنی عشری خالص باشد. رشیدیان گفت: و
پس از آن ملاقات عین الملک رضاخان را با اردشیر جی آشنا کرد اردشیر وسیله آشنایی رضاخان با فریزر میشود و فریزر او را به دیگر انگلیسی های دست اندر کار کودتا همچون هاوارد اسمایس و گاردنر کنسول انگلیس در بوشهر معرفی مینماید (۱۳)
نکته قابل تأمل دیگر درباره عین الملک این است که وی که در زمان نخست وزیری سید ضیاء جنرال کنسول ایران در شامات بود، روز ششم فروردین ۱۳۰۰ شمسی (یعنی ۱۲ روز پس از کودتا) با روزنامه لسان العرب (شامات، ۱۶ رجب ۱۳۳۹ ق) مصاحبه ای به عمل آورد و ضمن ستایش کودتا از سیدضیاء به عنوان یکی از رجال بزرگ و کاری ایران یاد کرد که برای احیای روح تاریخی ایران و ترقی دادن ایرانیان. نهایت کفایت را دارا میباشد و افزود. با وی سابقه رفاقت و معاشرتی ۱۲ ساله” دارد (یعنی از آغاز مشروطه دوم با سیدضیاء دوست و معاشر بوده است (۱۵) باید اضافه کرد ادیب السلطنه رادسر”، رئیس سفاک
شهربانی رضاخان نیز که ترور نافرجام شهید مدرس در
اوایل سلطنت رضاخان را منتسب به او می دانند، برادر زن
همین جناب عین الملک یعنی دایی عباس هویدا بود. (۱۴)
۳
میرزا علی محمد خان موقر الدوله بهائی سرشناس دیگری که در کودتای سوم اسفند ۱۲۹۹ نقش داشت و پس از آن هم در کابینه برآمده از کودتا به فعالیت پرداخت. میرزا علی محمد خان موفر الدوله بود که از افنان” یعنی خویشاوندان مادری علی محمد باب محسوب می شد. (۱) موفر الدوله که اندکی پس از کودتای ۱۲۹۹ درگذشت قبلا سرکنسول ایران
سيد سيد در روز رو نخست وزیری فوری بهائیانی را که ازاسناد و مدارک تاریخی حاکی از آن است که محفل بهانیت در ایران مدتها پیش از کودتای انگلیسی
سوم اسفند ۱۲۹۹ به واسطه مهره نشاندار خویش یعنى “حبيب …. عين الملک” پدر “هویدا”. نخست وزیر عصر پهلوی رضاخان را کشف و برای انجام کودتا به اردشیر ریپورتر” یا اردشیر (جی) جاسوس انگلیس در ایران معرفی کرد. به غیر از این افراد عناصر دیگری از بهائیان نیز با کودتاچیان همکاری داشتند که پس از کودتا موفق شدند حتی به کابینه سیدضیاء الدین طباطبایی (رهبر سیاسی کودتا راه یابند
در بمبئی (۱۸۹۸م) نماینده وزارت خارجه در فارس (۱۹۰۰م) و حاکم بوشهر (۱۹۱۱ – ۱۹۱۵) بود و در کابینه سیدضیاء نیز سمت وزارت فواید عامه و تجارت و فلاحت را بر عهده داشت. وی علاوه بر خویشاوندی با باب با عباس افندی و شوقی افندی نیز خویشی داشت و میرزا هادی داماد عباس و پدر شوقی)، پسردایی موقر الدوله بود. (۱۱) اهمیت موفر الدوله در میان بهائیان تا آنجاست که عباس افندی در مکاتیب ۱۲۰ خود فصلی را به وی اختصاص
داده است.
موقر الدوله ضمناً پدر حسن موقر افنان بالیوزی (۱۹۸۰ –
(۱۹۰۸) از گویندگان سابق بخش فارسی رادیو بی بی سی لندن
و به قولی بنیاد گذار این بخش و از سران تراز اول بهائیت است که ریاست محفل ملی روحانی انگلیس را در سالهای ۱۹۶۰ – ۱۹۳۷ بر عهده داشت و در ۱۹۵۷ توسط شوقی افندی، سرکرده بهائیان به عنوان یکی از ایادیان امرا منصوب شد. او پس از مرگ شوقی نیز چند سال عضو هیئت آبادی امرا مقیم فلسطین اشغالی بود. (۱۳) حسن موفر همچنین از نویسندگان مشهور بهائی است و آثار متعددی در زمینه تاریخ زندگانی باب و بهاء و عبدالبهاء و مسائل مربوط به آنان دارد و افزون بر این، مشوق تألیف برخی از کتب
مشهور و معاصر این فرقه بوده است.
برخی عناصر دیگر همکاری بهائیان با کودتاچیان سوم اسفند به افراد فوق محدود نمی شود. “حسن نیکو (مبلغ پیشین بهائی که به اسلام گروید و کتابی بر ضد این فرقه نوشت پس از شرحی راجع به ضدیت ارامنه داشناک با مسلمانان ایران و عثمانی می نویسد: وقتی سید ضیاء الدین اطباطبایی، رهبر کودتا مصدر کار شد و خواست بلدیه شهرداری تأسیس کند. “بیکیان” اهمکار دیرین سیدضیاء در روزنامه رعد و شهردار منصوب از جانب وی در دوران نخست وزیری …. فوری بهائیانی را که از معارف اخراج شده بودند.
