عزت ریحانی- «بهائیت، پاد جنبش تجدید حیات ملت ایران»، کتابی است نوشته میکائیل جواهری که از سوی «مؤسسه مطالعات و پژوهش های سیاسی» به چاپ رسیده است؛ انتشاراتی که آثار قابل توجهی درباره تحولات مهم تاریخ معاصر ایران دارد. کلیت کتاب پژوهشی تاریخی سیاسی حول سه فرقه برآمده در تاریخ معاصر ایران یعنی شیخیه، بابیت و بهائیت است. در این اثر مخاطبان فارسی زبان به صورت جامع با اتکا به استاد تاریخی با چگونگی زندگی و سرنوشت عقاید و آثار رهبران این سه فرقه آشنا می شوند. این موضوع به ویژه از آن جهت اهمیت دارد که نقش استعمار انگلیس در ایجاد و کمک به ترویج این فرقه ها، بیش از پیش برای مخاطبان آشکار می گردد.
کتاب در ۹ فصل به ترتیب موضوعات «زمانه و زمینه ها»، «شیخیه»، «بابیت»، «مروری بر بهائی‌گری، «استعمار، باییت و بهائیت»، «یهائیان و حکومت رضاشاه پهلوی»، «بهائیان و حکومت محمد رضا شاه پهلوی»، «واکنش ها» و «مبارزه امام خمینی (رحمت الله علیه) با بهائیت» را مورد تحلیل و بررسی قرار داده است.
نویسنده در فصل اول با دیدی تحلیل به منشأ یابی فکری سه جریان انحراف، شیخیه، بابیت و بهائیت که از لحاظ تاریخی در دوره فتحعلیشاه قاجار پی در پی هم به وجود آمدند، پرداخته و ضمن این پژوهش تاریخی، جریان خطرناک اخباری گری در فاصله حکومت صفوی پایان حکومت زندیه به عنوان پیش زمینه ظهور فرقه های انحرافی، بررسی و استفاده مستقیم قدرت های استعمارگر از این جریان فکری برای ایجاد فرقه های جدید در ایران کالبد شکافی شده است.
از دیگر مباحث مهم مطرح شده در این فصل کشف تحرک بی سابقه استعمار در قرون هجدهم و نوزدهم میلادی در منطقه آسیای غربی و به خصوص ایران است که نمود آن در ساختن فرقه های جدید و به منظور ایجاد انحراف در عقاید شیعه، نابود کردن ساختار نیابت عامه مراجع تقلید و مجتهدان اصولی قابل مشاهده است.
در فصل های دوم و سوم حول آشنایی با چگونگی تاثیرپذیری «شیخ احمد احسائی» رهبر فرقه شیخیه از افکار خرافی و نظریات آمیخته به اوهام مغالطه و غلوگرایی وی توضیحات جامعی ارائه شده است. همچنین در این رابطه خوانندگان فرهیخته با روش شاگردان احمد احسانی از جمله «سید کاظم رشتی» در دوری گزیدن از عقل گرایی و بسنده نمودن به برداشت های شخصی از آموزه های دینی بیشتر آشنا می شوند و در می یابند که چگونه فردی به نام «علی محمد شیرازی»، خود را در ابتدا باب حضرت حجت(ع) معرفی کرد، اما بعدها پرچمدار ادعای بسیار بزرگ تری شده، عده ای از ساده اندیشان را به انحراف کشاند و با حمایت استعمار انگلیس، در صفوف شیعیان تفرقه ایجاد کرد.
فصل چهارم کتاب، حین مرور کلی نحوه شکل گرفتن بهائیت تحت عنوان فرقه ای مجزا از بابیت با جوانی کم سن و سال به نام «یحیی نوری» آشنا می شویم که به همراه برادرش با بیان را اداره می کنند. اما پس از مرگ «علی محمد شیرازی، «حسینعلی نوری» با کنار زدن یحیی ادعای جدیدی سر داده و خود را پیامبر دینی جدید به نام بهائیت معرفی می کند. از این بخش کتاب به بعد، انشعاب و درگیری های ایجاد شده میان بهائیان به همراه سیر تاریخی شکل گیری تشکیلات بهائیت به شکل امروزی آن و در قالب گروهی ۹ نفره برای مخاطبان شرح داده می شود.
از نکات جالب توجه در کتاب مذکور ذکر نام تک تک شخصیت های سرشناس در فصول ششم و هفتم و بررسی ارتباط آنها با بهائیت در دوران پهلوی اول و دوم است که کتاب را به مرجعی ارزشمند در این زمینه مبدل می سازد. علاوه بر توضیح و تشریح ارتباط صاحب نامان وابسته حکومتی با بهائیت، در فصل هشتم کتاب یعنی واکنش ها، اشاره سودمندی نیز به تقابل و مبارزات لیست بلند بالایی از اشخاص، احزاب، مراجع با این فرقه جعلی شده است.
به طور کلی ویژگی مهم این کتاب ارائه شرحی از رویدادهای تاریخی به صورت یک مجموعه یکپارچه در مقطع مهمی از تاریخ معاصر است که بسترساز حرکت های انحرافی در دوره قاجار و پهلوی بوده است. همچنین در این کتاب نشان داده می شود که چگونه بهائیت توانست در دوران پهلوی اول و دوم در تمام ارکان حکومت نفوذ کند.
علاوه بر این، از مزایای دیگر این اثر، توجه خاص به مبارزات حضرت امام خمینی رضوان الله تعالی علیه علیه بهائیان در فاصله سال های ۱۳۲۲ تا بعد از پیروزی انقلاب اسلامی است که در فصل نهم به تفصیل بیان گردیده است.
با توجه به اینکه باز تولید فرقه ها همچنان ادامه دارد، تا جایی که برخی آینده جهان را «عصر انفجار فرقه ها» به نام نهاده اند و از طرفی فرقه جریانی است منحرف و تقلبی نسبت به «جریان رسمی و مشروع دینی»، لذا مطالعه کتاب هایی که عوامل پیدایش، و مهم تر از آن، گرایش به فرقه ها را در میان مردم مورد کندو کاو قرار می دهند در شناخت جریان اصیل و مبارزه با انحراف از اهمیت ویژه ای برخوردار می باشد.
