خروج روشنفکران از بهائیت، دنیس مک اوئن

 زندگی نامه

دنيس مك اوئن، هنرمند، محقق و پژوهشگر در علوم اسلامی، متخصص در زمینه بابیت، بهائیت و تشیع، در ژانویه ۱۹۴۹ میلادی در بلفاست مرکز ایرلند شمالی به دنیا آمد. در جوانی به ادبیات انگلیسی و تئاتر علاقه مند شد. به همین جهت در دانشگاه دوبلین به تحصیل زبان و ادبیات انگلیسی پرداخت. سپس دانشگاه ادینبورگ اسکاتلند به تحصیل زبان عربی و فارسی و مطالعات اسلامی مشغول شد. پس از چهار سال تحصیل در ادینبورگ به اردن، ترکیه و ایران سفر کرد. او در ایران به تحصیلات جنبی در دانشگاه شیراز پرداخت و سرانجام دکترای خود را در سال ۱۹۷۹ میلادی از دانشگاه کمبریج اخذ نمود. موضوع رساله وی «تحول از شیخیه به بابیه در ایران شیعی قرن نوزدهم میلادی» است.[۱]

دکتر اوئن دو سال برای تدریس در دانشگاه محمد پنجم[۲] به مراکش رفت و با استفاده از کمک مالی صندوق ادبی سلطنتی[۳] متعلق به دولت سعودی، از سال ۱۹۸۱ در دانشگاه نیوکاسل به تدریس عربی و مطالعات اسلامی/ بهائی پرداخت، تا آنکه سرمایه گذاران سعودی به بهانه تدریس موضوعات کفرآمیزی چون بابیت، بهائیت، تشیع و صوفیه اخراجش کردند.

مك اوئن قبل از ورود به دانشگاه دوبلین با بهائیت آشنا شد و برای مدت ۱۵ سال (۱۹۶۵ تا ۱۹۸۰ م.) عضو فعال جامعۀ بهائی بود. او در مدت کوتاهی به یک بهائی سرشناس و شخصیتی مهم و قابل وثوق در بهائیت تبدیل شد، تا جایی که بارها در کنفرانس های رسمی بهائی از سخنرانان مطرح و مورد احترام به حساب می آمد. او کتابها و مقالات زیادی در موضوع بهائیت و به دفاع از آن به رشته تحریر درآورد، اما بعدها به علت های مختلفی که به برخی از آنها اشاره خواهد شد، از بهائیت فاصله گرفت و به عنوان يك معترض و منتقد جدی بهائیت معروف شد.

مك اوئن در سال ۱۹۶۸ از سوی بیت العدل برای شرکت در کنفرانس صدمین سال انتشار «الواح بهاءالله به ملوک ارض» به حیفا دعوت شد. او در آنجا نامه ای خطاب به بیت العدل نوشت و پرسید نمی دانم از چه راهی بیشتر می توانم به آیین بهائی خدمت کنم؟ مطالعه و تلاش علمی در حوزه آکادمیک و دانشگاهی و یا مهاجرت تبلیغی؟ آنها در پاسخ به سئوال او اظهار نمودند که انجام هر دو راه و طریق ارزنده است. مک اوئن مسیر ادامه تحصیل را انتخاب کرد و اولین فرد آکادمیک و دانشگاهی بود که با بهره گیری از امکانات و ابزارهای پژوهشی مدرن به مطالعه جنبش بابی و بهائی پرداخت و کتب و مقالات فراوان و ارزشمندی نوشت.

مک اوئن به عنوان یک رمان نویس و منتقد ادبی نیز شناخته شده است. او بیش از ۲۵ رمان و داستان با دو نام مستعار دانیل ایسترمن و جاناتان ای کلیف[۴] به چاپ رسانده است که بعضی از آنها از رمانهای پرفروش بازار هستند.

مک اوئن علاوه بر تخصص آكادميك در حوزه مطالعات اسلامی، اطلاعات زیادی درباره برخی حوزه های تاریخی و جامعه شناسی پزشکی و علوم دارویی نیز دارد. او سالها عضو و حتی ریاست انجمن داروهای گیاهی را داشته و حدود ۲۰ جلد کتاب در حوزه داروهای هوميوپاتيك[۵] و حوزه سلامت منتشر کرده است. با این حال او هرگز خود را متخصص آكادميك این رشته معرفی نکرده و بیشتر خود را يك آماتور مطلع میداند؛ اما در حوزه مطالعات بابی، بهائی و اسلامی خود را متخصص آكادميك اين رشته معرفی می نماید و ادعا دارد که نوع نویسندگان و مبلغان بهائی که در این حوزه ها قلم زده اندT فاقد تخصص های دانشگاهی در این رشته هستند.

 علت ورود و خروج از بهائیت

دنیس از سال ۱۹۶۵ با بهائیت آشنا شد و این عقیده را برای خود انتخاب نمود. خودش در مورد علت علاقه مندی به بهائیت این طور توضیح می دهد:

« …اساساً یکی از مواردی که باعث جلب توجه من به بهائیت شد، مدرن بودن، توجه به مباحث معاصر و این ادعا بود که بهائیت ادیان قدیمی را پشت سرگذاشته است و ابعاد جدیدی از عقیده و عمل را عرضه کرده است، ولی الان که با چشم باز به آن نگاه می کنم، آن را آیینی می بینم که توسط مردان و زنان بسیار سنتی و محافظه کار اداره می شود. کسانی که عقایدشان فقط با محافظه کارانه ترین ابعاد ادیان باستانی همخوانی دارد. عقاید بهائیان بیشتر با تندروهای یهودی و مسیحی و بنیادگرایان و سلفی های مسلمان مطابقت دارد، تا یهودیان، مسیحیان، مسلمانان و شیعیان اصلاح طلب.[۶]»

مك اوئن درباره تمایلش به آیین بهائی می گوید:

«… در جوانی من يك بهائی پرشور و احساسی بودم و مقاله ای را متأثر از احساسات و مواضع متعصبانه بهائی خود نوشتم. سپس جامعه بهائی را ترك کردم و از موضع منتقد علمی و بیرونی، شروع به نقد و ارزیابی بهائیت کردم.»[۷]

شاید به سادگی نتوان علت اصلی خروج مك اوئن از بهائیت را بیان کرد، ولی آن طور که از برخی از مقالات او مشخص است، مک اوئن با تمایل و تصمیم خود بهائیت را ترک نکرده است، بلکه فشار و تهدیدهای جناح قدرتمند، تندروها و بنیادگرایان بهائی، که از تحقیقات و نوشته های تاریخی او بیمناک بودند، منجر به درگیری و اخراج او گردیده است.

اشتباه اساسی مک اوئن این بود که همچنان به عنوان یک بهائی فعال در صحنه حاضر بود! زیرا جامعه بهائی، چه در انگلستان و چه در سطح بین المللی، تحت نفوذ و استیلای بهائیان بنیادگرا و متعصب و فناتیک بود و اگر یک فرد آکادمیک و پژوهشگر می خواست بهائی بماند، نباید خود را مطرح می کرد ولی دنیس مک اوئن این کار را نکرد. او در مدارس تابستانه بهائی به سخنرانی و تدریس پرداخت. حتی یک بار مورد حمله شدید و وحشیانه ابوالقاسم فیضی (ایادی امر منتخب شوقی افندی و فردی با نفوذ در بهائیت قرار گرفت. یافته ها و نظرات و دیدگاه های او تصورات و ذهنیات جامعه بهائی محافظه کار انگلستان را زیرورو کرد. او حمایت سران بهائی از دیکتاتورهایی همچون ژنرال پینوشه و بوکاسا را محکوم کرد. او با «حلقه مطالعاتی لس آنجلس» مکاتبه کرد و برخی از نامه هایش در خبرنامه آنها انتشار یافت. خبرنامه آنان همان خبرنامه ای بود که پس از چندی به دستور مقامات بهائی تعطیل شد.

حدود سال ۱۹۸۰، دو تن از اعضای تندروی رهبری بهائیت (بیت العدل)، به نام های  ایان سمپل (عضو بیت العدل از سال ۱۹۶۸ تا ۲۰۰۳) و دیوید هوفمان (عضو بیت العدل از سال ۱۹۶۸ تا ۱۹۸۳) در حاشیه یک مدرسه تابستانه بهائی با مک اوئن ملاقات کرده و از او خواستند ساکت شود و دهانش را ببندد! («چرا دنيس مك اوئن بهائيت را ترك كرد؟»- سوزان بنتلر). لحن هوفمان مخصوصاً تند و زننده بود ولی دنیس سکوت را نپذیرفت و سرانجام ناچار شد جامعه بهائی را ترک کند. او از سوی افراد متعصب و مخالف علم و روشنگری، که در سلسله مراتب و تشکیلات اداری بهائی پست­ها و مناصب را اشغال کرده بودند و حالا دیگر «مصون از خطا» شده بودند، تحت فشار قرار گرفت! آثار و نوشته های دنیس مک اوئن درباره جوامع بابی و بهائی از آثار کاملاً علمی و تحقیقی و پژوهشی موجود است. مسؤولان تشکیلات بهائی به جای قدردانی و حمایت از او، (که به قول خودش سال های تحصیل خود را با سختی و تنگ دستی گذراند، به فراگیری زبان های عربی و فارسی همت گماشت و به کشورهای خاورمیانه پرخطر سفر کرد و همه این موارد برای خدمت به امر بهائی بود)؛ باشدت و سبعیت به او حمله کردند و او را آماج تهمت و بدنامی قرار دادند.

شخصیتهای تبلیغی و مهم بهائی چون موژان مومن[۸]، محمد افنان[۹]، ویلیام هاچر[۱۰]، ابوالقاسم فیضی[۱۱]، ایان سمپل[۱۲]، دیوید هوفمن و دیگران از در مخالفت با مك اوئن درآمدند و مقالات منتشره او را غیرعلمی و غیرآكادميك نامیدند. متقابلاً دنیس هم مقالات نویسندگان بهائی را متعصبانه، غیرمستند، کلیشه ای و مبتنی بر دیدگاه های مقدس مآبانه تشکیلات بهائی معرفی نمود.

دنيس مك اوئن به برخی از آموزه های بهائی با دید انتقادی می نگرد و این انتقاد و اعتراض در جدایی او از بهائیت نقش اساسی داشت. از جمله آنها:

• انتقاد از تحریف تاریخ بابی و بهائی، مخفی کردن حقایق تاریخی، عدم صداقت در نقل وقایع تاریخی و غیرمستند بودن آن ها.
• انتقاد به عدم حضور زنان در سازمان رهبری بهائیت (بیت العدل).
• اعتراض به غير دمكراتيك بودن انتخابات بهائی و توجه به تشکیلات انتصابی به جای سیستم انتخابی.
• انتقاد به تسلیم بی قید و شرط بهائیان در مقابل تصميمات بيت العدل و تشکیلات بهائی.
• اعتراض به سانسور گسترده متون بهائی و حذف و پاکسازی برخی از واقعیت ها از کتاب ها و آثار.
• انتقاد از برخوردهای خشونت آمیز رهبران بابی و بهائی با دیگران.
• بیان تضادهای اساسی بین آیین بابی و بهائی و تناقض های موجود بین آن ها.
• انتقاد از بی تفاوتی بهائیت نسبت به مشکلات واقعی مردم جهان و سرگرم شدن به آمار و ارقام و اینکه بهائیان جهان در چند کشور و سرزمین اسکان دارند و نوشته های بهائی به چند زبان ترجمه شده است، به جای توجه به مسائل مهم جهانی و ارائه راهبرد برای حل آن­ها.

 

[۱] MacEoin, Denis Martin. “FROM SHAYKHISM TO BABISM: A STUDY IN CHARISMATIC RENEWAL IN SHII ISLAM.” Unpublished Ph. D. Disserta- tion, Cambridge University (1979).

[۲] Mohammed V University

[۳] Royal Literary Fund

[۴] Daniel Easterman and Jonathan Aycliffe

[۵] homeopathic medicine

[۶] نقل از مقاله «نقد بهائیت و حملۀ غیر منطقی نویسندگان بهائی بر او»

[۷] نقل از مقاله «بنیادگرایی بابی و مطالعه آكادميك جنبش بابی»

[۸] موژان مومن پزشک بازنشسته است که در تبلیغ آیین بهائی کتاب ها و مقالاتی را نوشته است. او بهائی است و متولد ایران است و در انگلستان بزرگ شده است.

[۹] محمد افنان نسل پنجم خال اکبر، پیرترین دایی باب بود. او در سال ۱۹۳۰ در یزد به دنیا آمد و در تهران مدرک دکتری دامپزشکی و باکتری شناسی گرفت. او پانزده سال در محفل محلی بهائیان تهران بود و پس از انقلاب اسلامی ایران به کانادا مهاجرت کرد. او مقالاتی در تبلیغ بهائیت دارد. او در سال ۲۰۱۷ فوت کرد.

[۱۰] ویلیام هچر (Willam Hatcher ) متولد آمریکا در سال ۱۹۳۵ و متوفی در سال ۲۰۰۵ است. او بهائی بود و ریاضی دان و فیلسوف بود. او مقالاتی در تبلیغ آیین بهائی دارد.

[۱۱] ابوالقاسم فیضی در سال ۱۹۰۶ در شهر قم متولد شد و در سال ۱۹۸۰ فوت کرد. او در سال ۱۹۵۷ توسط شوقی افندی جزو ایادیان امر قرار گرفت.

[۱۲] ایان سمپل (lan Semple) متولد ۱۹۲۸ و متوفی ۲۰۱۱ و از سال ١٩٦٣ تا ٢٠٠٥ از اعضای بیت العدل بود.