در تاریخ ظهور و بروز تفکر ضاله بهائیت و خصوصا گسترش نفوذ فرقه ضاله به نام مانکجی (مانِکجی لیمجی هاتَریا ناموَر به درویش فانی تولد ۲۱ آذرماه ۱۱۹۲ خورشیدی در موراسومالی از توابع بندر سورات در هندوستان تا ۱۲۶۹ خورشیدی در تهران) برمیخوریم. مانکجی که در سابقه سال ها خدمتش به استعمار مسئولیت حمایت مالی از مزدوران انگلیس دیده می شود، حمایت های جدی از بابیت و بهائیت را در کارنامه دارد. او که به بهانه حمایت از زرتشتیان عازم ایران شده بود، اقداماتی نظیر ترویج بهائیت میان زرتشتیان، نسب سازی برای پیامبرنمای بهائی، پیگیری نگارش کتاب در ترویج بهائیت و… را انجام داد.
مانکجی هندی زاده و دارای تابعیت انگلیس، سابقه سال ها خدمت به استعمار و جاسوسی برای استعمار پیر را در کارنامه دارد. او که مسئولیت حمایت مالی از مزدوران انگلیس را برعهده داشت، در آخرین مأموریتش به اسم حمایت از زرتشتیان عازم ایران شد، اما پیش از آن در بغداد با پیامبرنمای بهائیت دیدار کرد. این دیدار، سرآغاز روابط مأمور انگلیس با بهائیت شد.(۱)
مانکجی پس از سفر به ایران و در مدت ۲۸ سال اقامت خود بر خلاف رسالت ظاهری اش، اقداماتی در جهت حمایت و تقویت بابیت و بهائیت انجام داد که در ادامه به اختصار ذکر می گردد:
اول: به کارگیری معلّمان بهائی برای دانش آموزان زرتشتی: مانکجی که به بهانه بهبود اوضاع زرتشتیان به ایران آمده بود، اقدام به تأسیس مدارس زرتشتی کرد.(۲) اما در اقدامی حساسیت برانگیز و بر خلاف رسالت احداث مدارس مخصوص کودکان زرتشتی، از معلم های بهائی برای تدریس استفاده کرد! این اقدام آشکار او که اعتراض جامعه زرتشتی را نیز به دنبال داشت، موجب بهائی شدن تعدادی از دانش آموزان این مدارس شد. اعتراض گسترده زرتشتیان کار را به جایی رساند که انجمن اکابر پارسیان هند، دستور به توقف فعالیت مدرسه یزد داده و حمایت مالی خود را از آن قطع کرد!
دوم: همکاری با بزرگان بهائیت: به کارگیری ابوالفضل گلپایگانی از مبلّغان مطرح بهائیت توسط مانکجی، تأثیر فراوانی در تثبیت و گسترش بهائیت میان زرتشتیان داشت. گلپایگانی مبلّغ مشهور بهائیت، ابتدا توسط مانکجی به عنوان معلم مذهبی وارد مدارس زرتشتیان شده که پس از اعتراض زرتشتی ها برکنار می شود. پس از اخراج، با انتخاب گلپایگانی توسط مانکجی به عنوان منشی مخصوص خود، روابط گسترده ای بین بهائیان و زرتشتیان ایجاد می شود!
نویسنده بهائی در این رابطه می گوید: «مانکجی… از او (ابوالفضل گلپایگانی) خواهش کرد که در آن مکتب تدریس ادبیات فارسی کند و سمت انشاء مکاتیب او را نیز قبول نماید. میرزا ابوالفضل این پیشنهاد را پذیرفت و در آن مدرسه جوانانی با معلومات پرورش داد که بعضی از آنها به وی ارادتی یافته، بعداً به شرف ایمان مشرف شدند، مانند استاد جوانمرد که از تبلیغ شدگان او بود و ملابهرام که او نیز مؤمن شد.»(۳)
سوم: نسب سازی برای پیامبرنمای بهائی: از دیگر اقداماتی که مانکجی (مهره جاسوسی انگلیس در ایران) به کمک ابوالفضل گلپایگانی به نفع بهائیت انجام داد، نسب سازی و ساخت شجره نامه برای حسینعلی نوری (پیامبرنمای بهائیت) و انتساب او به یزدگرد سوم بود. این شجره نامه تأثیر بسزایی در گرایش زرتشتیان به بهائیت داشت.(۴)
چهارم: پیگیری نگارش کتاب در ترویج بهائیت: مانکجی در راستای تثبیت جریان بهائیت، نگارش کتاب های اعتقادی و تاریخی متعددی در زمینه بهائیت را پیگیری کرد. او از میرزاحسین همدانی درخواست کرد که تاریخ بابیت را بنویسد و خود نیز در آن تصرفاتی انجام داد.
ابوالفضل گلپایگانی در این زمینه نقل می کند: «او (میرزا حسین همدانی) در نظر بود که آن کتاب را در دو دفتر ترتیب دهد. دفتر اول در وقایع ظهور نقطه اولی (علی محمد باب) و دفتر ثانی در حوادث طلوع اقدس أبهی (حسینعلی نوری). اما پس از ختم دفتر اول، أجل مهلتش نداد و در سنه ۱۲۹۹ هـ در شهر رشت وفات یافت، لیکن مانکجی نگذاشت که آن تاریخ بدان گونه که نامه نگار گفته بود انجام یابد، بلکه مورخ مذکور را بر آن داشت که آنچه او گوید بنگارد.»(۵)
فهرست گنجینه مانکجی در کتابخانه بمبئی هند نشان از توجه ویژه او به ترویج بهائی گری در ایران دارد و از این رو در بهائیت از مانکجی به نیکی یاد می شود.(۶)
با این حال، چگونه وجدان های بیدار می توانند تلاش وافر عامل استعمار پیر، برای ترویج بهائیت در ایران را ببینند و به این رابطه بدگمان نشوند؟! عامل انگلیس که به اسم حمایت از زرتشتیان پا به ایران گذاشت اما در ترویج بهائی گری به قدری افراط کرد که صدای زرتشتیان را هم درآورد! مانکجی که خود سال ها مسئول حمایت مالی از مزدوران و جاسوسان انگلیس را بر عهده داشت، آیا با اهداف خیرخواهانه از پیشبرد و ترویج بهائیت در ایران حمایت می کرد؟!
پی‌نوشت:
۱- جهت مطالعه بیشتر، بنگرید به مقاله: مانکجی کیست؟ ارتباطش با بهائیت چیست؟
۲- رشید شهمردان، تاریخ زرتشتیان – فرزانگان زرتشتی، تهران: فروهر، ۱۳۶۳ ش، ص ۶۲۶٫
(۳). روح الله مهرانجانی، شرح احوال جناب میرزا گلپایگانی، بی‌جا: مؤسسه ملّی مطبوعات امری، ۱۳۱ بدیع، صص ۵۸-۵۷٫
۴- مراجعه شود به: سوزان استایلز منک، گروش اقلیتهای مذهبی به آیین بهایی – برخی مشاهدات، ترجمه سپیده زمانی.
۵- روح الله مهرانجانی، شرح احوال جناب میرزا گلپایگانی، بی‌جا: مؤسسه ملّی مطبوعات امری، ۱۳۱ بدیع، ص ۶۱؛ میرزاجانی، نقطه الکاف، صص ۲۸-۲۷٫
۶- موسی فقیه حقانی، مناسبات مانکجی هاتریا با بهائیان، بهائیت و سرویس اطلاعاتی انگلستان، مجله ایام، شماره ۲۹، سال ۱۳۸۶ ش، ص ۱۹٫
