سؤال بسیار مهمی است. سازمان بودن بهائیت فقط در «نظم اداری» بیتالعدل خلاصه نمیشود. درست است که این نهاد با داشتن هزاران کارمند در بخشهای مختلف اداری حیفا و محافل ملی و ادارههای بهایی یک ساختار اداری درست کرده است، اما این بعد کلاسیک سازمانی بهائیت است. سازمان بهائیت از ابعاد جدیدتری از سازماندهی نیروهای خود برخوردار است که در حقیقت با مدیریت کلان سازمانی خانوادههای بهایی به وجود آمده است. رهبران بهایی سازههای این سازمان را طوری طراحی کردهاند تا هر «خانواده» بهایی جزئی از این سازمان باشد. این موضوع حتی به صورت مستند در ابلاغیههای رهبران سازمان هم آمده و از خانوادههای بهایی به عنوان کوچکترین «واحد» تشکیلات امری یاد شده است. با این طراحی، هر خانواده بهایی در حکم کوچکترین و سادهترین بخش سازمان بهائیت ایفای نقش میکند. بنابراین، سازمان بهائیت به جز تشکیلات اداری از تعداد زیادی واحد ساده به نام «خانواده بهایی» تشکیل شده است که پیرامون ستون فقرات اداری بهائیت با همدیگر «سازمان بهائیت» را تشکیل میدهند. به عبارت دیگر، سازمان بهائیت از دو بخش کلی تشکیل شده است: ۱. ساختار اداری و سلسلهمراتب سازمانی که رأس آن شورای رهبری بیتالعدل است، ۲. واحدهای کوچک و پراکنده بهایی که همان «خانواده»ها هستند. اگر سازمان بهائیت را به شکل هرم تصور کنیم، رأس آن تشکیلات بیتالعدل است و در قاعده، میزان قابل توجهی واحدهای کوچک سازمانی به نام «خانواده بهایی» قرار دارند.
«خانوادههای بهایی»، هم دستورهای خود را از مرکز مدیریت میگیرند و هم فعالیتهای خود را به آن گزارش میکنند. آنها به این دلیل که پراکنده هستند و به شکل خانواده زیست میکنند، کمتر مورد حساسیت قرار میگیرند. سازمان بهائیت از بدو پیدایش، از این بُعد سازمانی خود که پنهان مانده استفادههای فراوانی برده است. این واحدهای کوچک سازمانی که از روستاها تا شهرها پراکنده هستند، مطابق دستورهای اداری تشکیلات بهائیت فعالیت دارند و گزارش فعالیتهای خود را به ادارههای مربوط ارسال میکنند و رهبری سازمان هم بر همه آن فعالیتها نظارت کامل دارد.
در مقایسه با سازمانهایی چون مجاهدین خلق و چریکهای فدایی خلق، شیوه مدیریت سازمان بهائیت از این نظر پیشرفتهتر و حرفهایتر است. اگر در آن دو «سازمان چپ»، «خانههای تیمی» بهعنوان هستههای کوچک سازمانی فعالیت داشتند، در این «سازمان سیاسی راستِ» وابسته به غرب هسته، «خانواده» است. اینکه هر خانواده بهایی بهعنوان واحدی از «سازمان» بکار گرفته شود، پوشش هوشمندانهای برای فعالیتهای سازمان سیاسی بهائیت بود، بدون آنکه حساسیتی از این منظر در ناظران سیاسی و امنیتی ایجاد کند. چنان که در بالا گفته شد، از مهمترین وظایف اعضای عادی بهایی تبلیغ است که فرایند جذب آنها بهوسیله تشکیلات اداری انجام میشود. با این توضیح که بخش مهمی از تبلیغات هم به صورت خانوادگی و از طریق دستورهای ابلاغی سازمان از جمله در «بیوت تبلیغ خانوادگی» صورت میگیرد.
سازمان بهائیت در جزوههایی که به این منظور منتشر میکند مثلاً به موارد زیر اشاره کرده است:
۱. استفاده از روش و بیان «تقدیس و تنزیه» که تأثیر زیادی بر مخاطب دارد.
۲. در تبلیغ نباید به نتیجه فکر کنند و با حساب کردن به تواناییهای خود به نتیجه خوشبین باشند. ۳. مسائل حفاظتی (حکمت و تدبیر) را در تبلیغ رعایت کنند.
۴. درباره تأثیرگذاری بر افراد نباید قضاوت کنند، باید همه را تبلیغ کنند.
۴. باید همانطور که آموختهاند عمل کنند، تفسیر به رأی نکنند و جزئیات را با دقت به کار برند.
۵. در راه تبلیغ حوصله کرده و استقامت به خرج دهند.
۶. در برابر موانع اجتماعی و سرزنشها بیاعتنا باشند و در این مسیر نهراسند.
۷. نه از جذب افراد جدید خوشحال شوند و نه از بازگشت اعضای قدیمی ناراحت شوند.
۸. به کیفیت روشهای تبلیغ و ارتقای آن بیندیشند و آن را به گوش ارباب محفل برسانند.
۹. جملههای رهبران بهایی را حفظ کنند تا در گفتوگوهای تبلیغی خود به کار گیرند.
۱۰. برای رعایت حفاظت گفتار به موقع و به اندازه سخن بگویند.
بر همین اساس، ضیافتهای ۱۹ روزه، مهمترین پل ارتباطی «خانواده» و «تشکیلات» در بهائیت است. در متون رسمی بهائیت بر این موضوع تأکید شده است. در جزوه ضیافت ۱۹ روزه آمده است: امروز ما بهاییان در سراسر دنیا در ظل «تشکیلات منظم و متحدالشکل محلی و ملی و بینالمللی» قرار داریم. ضیافت ۱۹ روزه «اساس و پایه تشکیلات و مؤسسات بهایی و واسطه ارتباط افراد با تشکیلات محلی و ملی و بینالمللی» است. همچنین این جلسهها «بهترین وسیله ارتباط تشکیلات و دوایر امریه با قاطبه احبا»، یعنی توده بهایی است. از این جهت تقویت و نظم بخشیدن به آن «سبب تقویت و تحکیم اساس تشکیلات» بهایی میشود و بر هر عضو بهایی «وظیفه» است تا در هر «رتبه و مقامی» است مرتب در آن شرکت کند.
مطابق برنامه (پروگرام) تعیینشده سازمان، نشست ضیافتهای ۱۹ روزه از سه قسمت تشکیل شدهاند؛ در قسمت اول که به «قسمت روحانی» معروف است، بهاییان به «تلاوت مناجات و الواح و آیات مبارکه» امر شدهاند. قسمت سوم هم، زمان پذیرایی و گفتوگو و آشنایی اعضا با یکدیگر است که با «تلاوت مناجات» خاتمه مییابد. اما قسمت دوم رسمیترین بخش جلسهها است که به خواندن و شنیدن «اخبار، بشارات، ابلاغات، اعلانات، ارائه پیشنهادها و شور» اختصاص دارد. این اخبار از کانالها و نشریات رسمی بهایی اخذ میشود. از گذشته، زمان این قسمت که از لحاظ اداری برای سازمان اهمیت داشت یک ساعت تعیینشده بود. ترتیب خواندن اخبار هم به قرار زیر بود: بینالمللی، ملی و محلی. بهعبارت دیگر ریاست جلسه موظف است اخبار خوبی از پیشرفت بهائیت به گوش حضار برساند.
در حقیقت در بخش دوم ضمن قرائت آخرین اخبار وضعیت فرقه در جاهای مختلف، آخرین خط دهی های تشکیلاتی و محورهای جمع آوری اطلاعات به خانواده ها اعلام می شود تا خانواده ها طبق این محورهای جمع آوری اقدام نمایند و اخبار را به تشکیلات ارسال کنند.
همچنانکه اشاره شد وضعیت تشکیلاتی اطلاعاتی این فرقه از گروهک های تروریستی اول انقلاب و حتی تکفیری های سال های اخیر به نوعی سازمان یافته تر، حرفه ای تر و به نوعی حساسیت کمتری را برای نهادهای نظارتی و امنیتی ایجاد می نماید.