گرد آورنده گان : سرکار خانم خدیجه کیانی[۱]، حجت السلام سجاد جمشیدی[۲] سرکار خانم مریم شمخانی[۳]
مقاله نقش شهید مدنی در مبارزه با بهائیت در کنگره ملی شهید محراب ایت الله مدنی ارائه شده و در سند مجموعه مقالات این کنگره بچاپ رسیده است . بخش دوم این مقاله در ادامه ارائه میگردد
ادامه از بخش اول
۰۰۰۰۰۰
آنچه در ادامه می خوانید
۲- مبارزه با بهائیت
از جمله موضوعات مهم در تاريخ معاصر ايران بهائيت است. ارتباط مستقيم و غيرمستقيم بهائيان با بيگانگان، نقش و تأثير آنان در سياست¬هاي ضداسلامي عصر پهلوي چون كشف حجاب و سيطره اقتصادي بر اركان جامعه، تسلط عوامل بهائی در تشكيلات اداري و سياسي ـ نظامي ايران از مسائل مهم و قابل بررسي اين فرقه سياسي است. (نیکبخت، ۱۳۸۶، ص. ۲۱۵).
بذر بدفرجام بهائیت در کشورهای اسلامی به وسیله استعمار انگلیس پاشیده شد و نهال آن در دامن کج اندیشان بهاصطلاح روشنفکر پرورش یافت دستهای پنهان آن را در ممالک اسلامی بهویژه مناطق شیعهنشین ترویج دادند با ورود فرهنگ بیگانه و بازگشت روشنفکران غربزده از پرورشگاه خود، این کیش ضد مذهب به اوج رسید. (گلزاده، ۱۳۸۲، ص.۵۱٫) عالمـان آگاه و زمـان شـناس، در کنـار مسـئله دیـن داری، به موانع و شـرایط عصـر ظهـور و بـروز دیـن در زندگـی مـردم هـم توجـه مـی کننـد کـه اگـر چنیـن نباشـند، هـم خـود دچـار اشـتباه و شـبهه مـی شـوند و هـم کاری بــرای دین داری مــردم نمــی تواننــد انجــام دهنــد و حدیــث معــروف امــام صادق (علیه السلام): «العالم بزمانه لا تهجم علیه اللوابس؛ عالمـی کـه زمــان شــناس باشــد گرفتــار امــور مشــتبه نمــی شــود». (ابن شعبه حرانى،۱۳۶۳ق، ص.۳۵۶٫) مؤیــد ایــن مســئله اسـت.
شـناخت جریـان هـای انحرافـی و تقابـل روشـنگرانه و عالمانـه بـا آن هـا از زمــان ائمــه (علیهــم الســلام) وجــود داشــت و علمــای بــزرگ شــیعه هــم همـان خـط سـیر را دنبـال مـی کردنـد.
امـام صـادق (علیه السلام) در مـورد گـروه انحرافــی مرجئــه کــه در آن زمــان خطــری بــرای افــکار مــردم محســوب مـیشد میفرماید: «بادروا أولادكم بالحديث قبل أن يسبقكم إليهم المرجئة؛ یعنــی بــه فرزندانتــان حدیــث بیاموزیــد قبــل از آنکــه گــروه انحرافــی مرجئــه آنهــا را دریابــد». (کلینی، ۱۴۰۷ق، ص.۴۷٫)
یکـی از حساسـیت هـای شـهید آیـت الله مدنـی، در مورد فرقـه هـا و گـروه هــای انحرافــی مثــل بهائیــت بــود کــه در زمــان پهلــوی و در شهرهایی کــه ایشــان مشــغول تبلیــغ بــود (آذر شــهر، همدان، نورآباد ممسنی) فعالیــت مــی کردنــد.
مبارزات آیت الله مدنی از زمان رضاخان آغاز شد. در آن دوران، رضاخان برای اینکه مردم به سمت اسلام و علمای شیعه نروند، زمینه را برای فعالیت بهائیان فراهم کرده بود، لذا آیت الله مدنی که از این اقدام حکومت آگاهی کامل داشت، اولین مبارزاتش را با گروههای بهایی در سراسر کشور بهویژه تبریز آغاز کرده بود.
رضاخان برای ضربه زدن به شیعه، سعی کرد تا بسیاری از سرمایهداران بهائی را در آذربایجانشرقی و بهویژه در حوالی آذرشهر پرورش داده و از لحاظ مالی و اقتصادی بر روی مردم فشار بیاورد و مردم را در مقابل بهائیت بشکند…
بهائیان بـا توجـه بـه تمکـن مالـی، بـر مراکـز حسـاس شـهر مسـلط بودنـد و بـه خصـوص کارخانـه تولیـد بـرق را در اختیـار داشـتند.
در دورة پهلوی، بسیاری از رسانههای داخلی در دست این فرقه بود و بسیاری از بهائیان گردانندگان امور فرهنگی، تبلیغی و رسانههای ایران بودند. رسانه های غربی، خصوصا رسانههای رژیم صهیونیستی در کنار مسئولان سیاسی، قضایی و اقتصادی خود به حمایت وسیع از تشکیلات بهائیت میپرداختند. طبق اسناد موجود در دوران رژیم پهلوی، نشریات بهائی که در ایران انتشار مییافت، از طریق اسرائیل، برای بهائیان در سراسر جهان ارسال میگردید.(غفاری هشجین و دیگران،۱۳۹۰،ص.۳۳،۳۴)
شهید بزرگوار آیت الله مدنی، مبارزه سیا سی و اجتماعی خود را از دوران تحصیل در قم، شهر قیام و شهادت، آغاز کرد و در اولین فعالیت¬های خود ،به ستیز با بهائیت بعنوان ابزار تفرقه و انحراف در منطقه آذر شهر پرداخت. (گلزاده، ۱۳۸۱،ص.۵۹۰٫)
۱-۲ افشاگری و تحریم منافع بهائیت
رضاخان و عاملان دیگر غرب برای کوبیدن اسلام در ایران بهویژه مکتب تشیع به ترویج کنندگان مرام بهائیگری میدان دادند بهطوریکه در اندکزمان سرمایهداران بهائی در آذربایجان بویژه در مناطق اطراف تبریز بر صنایع عظیم استان ازجمله کارخانجات برق مسلط شدند و این قبضه کردن شریانهای اقتصادی روزبهروز کارگران شیعه شاغل در این مراکز را با خطرهای فکری و عقیدتی مواجه ساخت آیتالله مدنی که در این ایام در حوزه علمیه قم مشغول درس و بحث علمی بود این آشفتگی اوضاع منطقه را تاب نیاورد و بیدرنگ روانه ی زادگاه خود شد و با عشق و ایمان به مکتب خود و قلبی آکنده از خشم به دشمنان، مبارزهاش را بر ضد بهائیت آغاز کرد. (گلزاده، ۱۳۸۲، ص.۵۱٫)
در ایـن هنـگام مـردم بـر اثـر سـخنرانیهـای افشـاگرانه شـهیدمدنی (ره)، مصـرف بـرق را تحریـم کردنـد و از چـراغ هـای نفتـی اسـتفاده کردنـد، همچنیـن هــر گونــه معاملــه بــا آنهــا را لغــو کردنــد تــا حــدی کــه بهائیــان مجبــور مـی شـوند شـهر را تـرک کننـد.
داماد ایشان از آن اوضاع آشفته چنین یاد میکند؛ آنطور که خود معظمله تعریف میکرد یک موقع ایشان احساس میکند که زادگاه اصلیشان آذرشهر در خطر محاصره اقتصادی فرقه ضاله و مضلهی بهائیت این مسلک و مرام استعماری صهیونیستی قرار گرفته، مراکز حساس شهر مانند کارخانه تولید برق و غیره به دست آنهاست ایشان میرود و با بیانات آتشین خود مردم را علیه آنان بسیج میکند تا آنجا که مصرف برق آنها را تحریم میکند و مردم از چراغهای نفتی استفاده میکنند از این بالاتر آذرشهر که نزدیک به تبریز واقعشده در آن زمان مقدار زیادی از نان تبریز را تامین میکرد که به دستور معظمله مردم از فروش نان و مایحتاج زندگی به این فرقه گمراه خودداری میکنند و آنان مجبور میشوند از این شهر مذهبی و اسلامی کوچ کنند و بدینترتیب تب مبارزات ضد بهائی بالا گرفته و کمکم به مبارزهای خونین تبدیل میشود تمام این حوادث از طرف شهربانی وقت پیگیری شده و آن بزرگوار تنها عامل همه تحریکات ضد بهایی شناخته میشود درنتیجه او را به همدان تبعید میکنند ولی قیام معظمله به ثمر رسید مردم دست از ادامه مبارزه برنداشته و بالاخره این شهر مذهبی را از لوث این فرقه استعماری صهیونیستی نجات میدهند.(گلزاده، ۱۳۸۲، ص.۵۲ و۵۳؛ عباس زاده، ۱۳۸۰، ص.۶۶و۶۷).
آذرشهر که نزدیک تبریز بود، در آن زمان مقدار زیادی از نان تبریز را تأمین می کرد. به دستور آن بزرگوار، مردم این شهر از فروش نان و مایحتاج زندگی به این فرقه گمراه خودداری کردند. درنتیجه، آنان مجبور شدند از این شهر مذهبی و اسلامی کوچ کنند. بدین ترتیب، مبارزه های ضد بهایی اوج گرفت و کم کم به مبارزه ای خونین تبدیل شد. شهربانی وقت، تمام این حوادث را پیگیری می کرد و شهید مدنی تنها عامل همه این مبارزه های ضدبهایی شناخته شد. در نتیجه، او را به همدان تبعید کردند، ولی مردم آذر شهر با ادامه این مبارزه، سرانجام این شهر مذهبی را از لوث این فرقه استعماری _ صهیونیستی پاک کردند و کوشش معظم له در این زمینه به ثمر رسید. (قریب بلوک و دیگران، ۱۳۸۸، ص.۲۴).
در اسناد موجود در ساواک، گزارشاتی وجود دارد که حاکی از فعالیت آیتالله مدنی حتی در تبعید می¬باشد ایشان به هر شهری که میرفت با مردم آن منطقه ارتباط برقرار میکرد و به رفع مشکلات مردم میپرداخت، یکی از فعالیتهای ایشان در آن زمان مبارزه با بهائیت بود، که این مسئله در گزارشات ساواک اشاره شدهاست.به عنوان نمونه به این گزارش اشاره می شود: «… تعدادی از اهالی کازرون مقیم شهرستان نورآباد ممسنی با سید اسدالله مدنی دهقانی معاشرت دائم نموده ، افراد فوقالذکر در معیت او به شیراز رفته که امکانات کنترل آنان در خارج از حوزه نگهبانی آن ناحیه مقدور نمیباشد و اخیراً نیز با راهنماییهای تبعیدی یاد شده برای دو خانوار بهائی مقیم نورآباد ممسنی مزاحمتهایی ایجاد شدهاست سازمان اطلاعات و امنیت لرستان در خاتمه اضافه نمودهاست که ناحیه ژاندارمری تقاضا نموده بهمنظور جلوگیری از ایجاد هرگونه بینظمی و مزاحمتهای احتمالی محل اقامت نامبرده تغییر یابد».
نورآباد از شهرهای استان فارس است و در نزدیکی شیراز قرار دارد آیتالله مدنی پساز سخنرانی علیه حکومت در خرمآباد به جرم اختلال در امنیت منطقه به نورآباد تبعید گردید. او بر خلاف پندار خام سردمداران حکومت وقت، نهتنها از تبعید باکی نداشت بلکه این دوران را بسیارمغتنم شمردند تا برای به ثمر رساندن نهضت سال ۴۲ تلاش بیشتری را در نقطهای دیگر آغاز کنند. آیتالله راستی کاشانی درباره فعالیت ایشان در این دوره از زندگیاش میگوید: « در ایامی که در نورآباد ممسنی بودند ما به زیارتشان میرفتیم همانجا باز جلساتی داشتند و مردم را بیدار میکردند و یک شور و هیجان ایجاد شده بود بهطوریکه از کازرون و شیراز و جوانب دیگر مرتب جمعیتهای زیادی رفتوآمد مینمودند و از رهنمودهای ایشان استفاده میکردند و یک حرکت و تحولی در مردم آنجا به وجود آورده بود». (عباس زاده،۱۳۸۰ ، ص.۷۶٫)
با وجود تمام اقدامات ساواک مردم دسته به دسته رو به سوی ممسنی نهادند تا سید را ببینند و ارتباطات خود را با او حفظ کند ساواک با تهدید و ارعاب سعی داشت که مردم را از ادامه تحرک و کمک به خانواده سید بازدارد و از ملاقات مردم با سید جلوگیری کند.
سید نورآباد را به پایگاه جدیدی برای مبارزه تبدیل کرد به مردمی که برای دیدارش میآمدند میگفت :«در حفظ مسجد و حوزه علمیه بکوشید و مجتهد تربیت کنید اسلحه شما تبلیغ است در مقابل ظالم و ستمگر تبلیغ از بمب اتم هم مؤثرتر است». در اواخر این سال سید و شصت و چهار روحانی دیگر از کشور ممنوعالخروج شدن مردم از نقاط گوناگون شیراز کازرون و شهرهای دیگر استانهای فارس و لرستان به دیدار سید میآمدند و رهنمود میگرفتند فعالیتهای سید رژیم را به وحشت انداخته بود اکنون دیگر نورآباد نیز مثل خرمآباد دچار التهاب بود آنها میخواستند زمینه آزادی سید را فراهم کنند و فقط در انتظار تقاضای خودِ او و دست کشیدنش از مبارزه بودند اما سید جواب داد: «من رژیم را به رسمیت نمیشناسم که تقاضای آزادی کنم و راضی نیستم کسی هم برای من تقاضای آزادی کند». (آقا میرزایی، ۱۳۸۵، ص.۵۶٫)
۲-۲ ساختن مسجد
سید علاوه بر روشنگری به کارهای فرهنگی مثل ساخت مسجد نیز پرداخت تا به هر صورت که شده به مردم منطقه در هدایت به سوی دین و معنویت یاری رساند ساواک درمانده شده بود. یکی از این مساجد، مسجد بزرگی در نور آباد ممسنی است.
۱-۲-۲ مسجد بزرگی در نورآباد ممسنی
آیت الله مدنی وقتی فعالیت بهائیت را در نور آباد مشاهده کرد برای مقابله با این فرقه با گروهی از همراهان خود در طرح و نقشه آن دخالت داشت. این مسجد در کنار تشکیلات بهائی در نورآباد ممسنی ساخته شد آیتالله مدنی با این کار، مبارزه سختی را با فرقهی بهائی نورآباد آغاز کرد عاقبت هم صدای اذان این مسجد آنها را نابود ساخت. (گلزاده،۱۳۸۲، ص ۵۱٫)
۲ -۲ -۲ مسجد مهدیه همدان
همدان يکي از کانونهاي اصلي گسترش بابيگري و بهائيگري در سراسر ايران بوده است. بابيگري و بهائيگري در همدان به وسيله جامعه متنفذ و منسجم يهودي اين شهر اشاعه داده شد.
فضلالله مهتدي، معروف به صبحي، مبلغ پيشين بهائي، مينويسد: «همدان اکثر بهائيانش يهودياند و به نظر اين بنده بيش تر از آنـان براي فرار از يهوديت، بهائي شده اند تا گذشته از اين كه اسـم جهـود از روي آن ها برداشته شود و در فسق و فجور نيـز فـي الجملـه آزاد باشند و من از اين قبيل يهوديـان نـه در همـدان بلكـه در طهـران نيـز سراغ دارم وبر اعمال انـان واقفـم كـه از يهـوديگري در پنـاه بهائيـت گريخته و بدين واسطه استفادههـائي ميكننـد». (صبحی مهتدی، ۱۳۵۴، ص.۲۸۳٫)
به نوشته حسن نيکو، در همدان که مرکز مهم بهائيان است، به استثناي سه چهار نفر همگي يهودي بهائي هستند. بر بنياد همين جامعه يهودي- بهائي بود که مدرسه آمريکائي همدان تأسيس شد.
حتي در ارمنستان (ايروان) نيز بهائيگري بهوسيله يک يهودي همداني ( ميرزا آقا جان طبيب اسرائيلي ) اشاعه يافت.
بررسی تاریخ نشان میدهد که بهائیان همدان نقش خیانتکارانه ای نسبت به این شهر و مردم آن داشتهاند و هیچ تعصبی به وطن و محل تولد خود نداشته و همواره اهداف پلید سیاسی خود را دنبال میکردند و هرگاه حکومتی غاصب به همدان مسلط میشد رابطه دوستی با دولت متخاصم برقرار میکردند چنانکه اشارهشده است.
در طول جنگ جهانی اول، به رغم اعلام بیطرفی ایران در این جنگ، برخی از شهرهای ایران از جمله همدان، به اشغال روسها درآمد. و از جمله شهرهای بود که در این واقعه جهانی دچار صدمات فراوانی شد. (علی صوفی و دیگران، ۱۳۹۶، ص.۱۵۷).
پس از اشغال این شهر، بهائیان همدان برای سربازان قاتل روسی جشن و پایکوبی کردند. پس از شکست روسها در همدان و جایگزینی آنها با ارتش غاصب عثمانی، بهائیان دقیقاً همین بازی خیانتکارانه را در مقابل ایشان انجام دادند.
اشراق خاوری، مبلّغ طراز اول و مورد تأیید رؤسای بهائی، در تاریخ امری ملایر و همدان، شرح این وقایع (سال ۱۲۹۷ ش مطابق ۱۳۳۵ ق) خیانتآمیز را آورده است. http://index.php/item)/ )
در زمان پهلوی با حمایتهای رؤسای حکومت، بهائیان فعالیتهای چشمگیری در ایران داشتند یکی از شهرهایی که بهائیان بهطور گسترده در آن فعالیت داشتند شهر همدان بود شهید مدنی از افراد مؤثری است که در آن زمان به مقابله با بهائیت در همدان پرداخت.
حجازی که از سابقون مبارزات انقلابی در همدان و از همراهان آیتالله مدنی بوده است در سخنان خود به این مطلب اشاره کردهاست که: «خیابان مهدیه همدان آن زمان در تصرف بهائیت بود. آیتالله مدنی با شیوه هوشمندانهای که به کار بردند بهائیها را بدون نزاع متفرق کردند. آیتالله مدنی در زمینی که توسط یکی از خیرین آن زمان در اختیارشان قرار گرفته بود، مسجد مهدیه را که اکنون یکی از مساجد تأثیرگذار همدان است، بنا کردند. وقتی بانگ اذان از بلندگوی این مسجد بلند شد دیری نگذشت که بهائیها این منطقه را ترک کردند».( https://www.adyannet.com/fa/news)
مسجد مهدیه یادگار ارزشمند آیتالله شهید مدنی و کانون مبارزات انقلابی ایشان است که نزدیک به نیم قرن از تأسیس آن میگذرد.
منطقه جاده عباسآباد دهها خانواده بهائی بودند که کسی کاری به کارشان نداشت و تیشه به ریشه تشیع میزدند. رژیم پهلوی نیز خود از این فرقه ضاله حمایت کرده و راه را برای تبلیغ و گسترش گروهشان باز گذاشته بود.
شهید مدنی از سال ۴۱ به همدان رفت و آمد کرده و از افزایش خانوادههای بهائی در همدان به ویژه منطقه جاده عباسآباد احساس نگرانی میکردند؛ از همینرو در سال ۴۷ یا ۴۸ بود که تصمیم به ساخت مسجد کرد،
و مسجد را “مهدیه” نام نهاد تا تذکری باشد بر مسئله غیبت و ظهور آخرین امام از سلاله پاک نبوی تا مدعیان دروغین امامت را رسوا و غافلان را بیدار سازد.
نزدیک به نیم قرن از زمانی که آیتالله مدنی، مسجد مهدیه را در همدان بنا نهاد میگذرد؛ امروز دیگر خبری از بهائی و بهائیت در کوچه پس کوچههای شهر نیست و همه اینها به برکت روح قدسی و نیت بلند این روحانی شهید است. مسجد مهدیه در خیابانی به همین نام قرار دارد و کانون جوانان است.
سیدمحسن قشمی در این زمینه اشاره میکند: «قرار شد در منطقه مهدیه که بهائینشین بود مسجدی توسط جمعی از معتمدین ساخته شود محل مورد نظر که معین شد صاحب زمین پیدا شد و او از این ایده استقبال کرد و قبول کرد زمین را برای ساخت مسجد بفروشد زمین یک باغ بود با ساختمانی ویلایی که دور و اطراف آن خالی بود مقرر شد مسجدی موقتی ساخته شود که به ساختمان اصلی تکیه داشته باشد و به سمت خیابان باشد که این ساختمان از همان سالهای۴۶ تا سالهای۵۷ مورد استفاده بود و بعد مسجد فعلی با همت شهید مدنی و بانی شدن حاجقاسم همدانی و یاری معتمدین همدان ساخته شد.» (قربی، ۱۳۹۶، ص. ۷۲)
۳-۲ تبلیغ و ارشاد
آيتالله مدنی معتقد بود كه بايد از راه تبليغ و ارشاد مردم، آنان را به اسلام دعوت كرد و مانع از گسترش بهايیگری شد.
در یکی از گزارشات ساواک آمده است: «برابر اطلاع واصله، عدهای از افراد اخلالگر اخيراً، نزد واعظی به نام آقای مدنی مراجعه و اظهار داشتند چنانچه اجازه بدهيد، به خانه افراد بهايی ساكن در همدان برويم، ضمن ترسانيدن افراد بهايی، خانههای آن¬ها را آتش بكشيم. نامبرده ضمن سرزنش آنان گفته اين عمل در دين مبين اسلام كاملاً منع گرديده و از شأن افراد شيعه نمیباشد». بر همين اساس، وی با روشنگری خود و با کمک مرحوم آیت الله انواری [۴] موجب شد كه اهالی «امزاجرد» كه همگی بهايی بودند، اسلام بياورند. ایشان در يك سخنرانی در مسجد جامع همدان، اعلام كردند:«كسانی كه معتقد به دين مبين اسلام هستند، نمیتوانند به هيچ وجه به جان و مال ديگران، منجمله افراد مسيحی، كليمی، بهايی، آسيب برسانند». https://www.irdc.ir/fa/news)/)
نتیجه
آیت اللّه مدنی از مجاهدان غیوری است که نخستین فعّالیّت سیاسی و اجتماعی خود را ستیز با فرقه گمراه بهائیت قرار داد. به روایت تاریخ، رضاخان و عوامل داخلی استعمار برای سرکوب اسلام، مخصوصا مکتب شیعه، زمینه فعّالیّت بهائیت و دیگر فرقههای ساختگی را فراهم نمودند.
آیت اللّه مدنی در راستای مبارزه با فرقه بهائیت با تمام توان در شهرهایی که بهاییت فعالیت داشت و در حال گسترش بوده از جمله: آذر شهر، همدان و نور آباد ممسنی، به فعالیت پرداخت. ایشان در اولين اقدام مردم را به برچيدن كارخانه مشروبسازي آذر شهردعوت نمود. وی پس از آگاهی از وضع موجود، با سخنرانی های افشاگرانه و تحریم برق تولیدی آن کارخانه ها و منع خرید و فروش با این فرقه گمراه، سرانجام شهر مذهبی آذرشهر را از لوث وجود استعمارگران پاک نمود.. این فعالیت ها با ساختن مسجد در جهت خنثی کردن تبلیغات این فرقه ادامه یافت.ایشان با ساخت مراکز مذهبی و فرهنگی مانند مسجد در نورآباد ممسنی و همدان مانع از نفوذ و گسترش بهائیت در ایران شد از سوی دیگر آیتالله مدنی با مبارزات مسلحانه و خشونتآمیز موافق نبود و معتقد بود باید با تبلیغ و ارشاد گمراه شدگان را به دین اسلام دعوت کرد در نتیجه چنین اقداماتی شهید مدنی با کمک مردم توانست مانع رشد و گسترش فرقه بهائیت و پیشرفت نقشههای استعماری در ایران شود.
ضرورت کشورهای استعماری و دولتهای دستنشانده آنها همواره سعی در تضعیف و از بین بردن اسلام دارند و در این راه به شیوههای مختلف متوسل میشوند یکی از این شیوهها تقویت و گسترش فرقههای ضاله همچون بهائیت در کشورهای اسلامی بودهاست عالمان آگاهی همچون آیتالله مدنی با شناخت نقشههای شوم استعمار و خطر نفوذ فرقه بهایت در جامعه ایران با تمام توان به مبارزه با این فرقه پرداخته و مردم را از خطر نفوذ آنها آگاه ساختند و اگر نبود چنین اقدامات مخلصانه و مجاهدانه این عالم بزرگ ضربههای جبرانناپذیری از ناحیه این فرقه به جامعه اسلامی وارد میشد.
منابع
کتاب
- آقا میرزایی، محمدعلی (۱۳۸۵٫) شهید مدنی. تهران: انتشارات مدرسه.
- ابن شعبه حرانى، حسن بن على (۱۳۶۳ق.) تحف العقول. قم: جامعه مدرسین.
- امیرمستوفیان، علی (۱۳۸۷٫) رهبران ضلالت. تهران: علی امیرمستوفیان.
- بسطامی، رضا، قاسم پور، داود (۱۳۸۵٫) زندگی و مبارزات آیت الله شهید اسدالله مدنی.تهران: مرکز اسناد انقلاب اسلامی.
- خسروپناه، عبدالحسین (۱۳۸۹٫) جریان شناسی ضد فرهنگ ها. قم: انتشارات تعلیم وتربیت اسلامی.
- عباس زاده، سعید (۱۳۸۰٫) شهید مدنی جلوه اخلاص. قم: نور السجاد.
- فرمانیان، مهدی (۱۳۸۷٫) آشنایی با فرق تشیع. قم: مرکزمدیریت حوزه علمیه.
- قریببلوک،حلیمه، اسحاقی، سیدحسین و حائری، علی و صادقی، سیدمحمدعلی (۱۳۸۸٫) شهیدان محراب. قم: مرکز پژوهشهای اسلامی صدا و سیما، دفتر عقل.
- قربی، سید محمدجواد (۱۳۹۸٫) شهید نهاد ساز. همدان: اقلیم دانش.
- كلينى، محمد بن يعقوب (۱۴۰۷ق.) الكافي. تهران: الاسلامیه.
- كليني، محمد بن یعقوب(۱۳۸۱٫) اصول كافي. تهران: الاسلاميه.
- گلزاده، صادق (۱۳۸۱٫) آینه اخلاق و عرفان. قم: بوستان کتاب.
- گلزاده، صادق (۱۳۸۲٫) جلوه اخلاق و فضیلت. قم: بوستان کتاب.
- محمدی، علیرضا (۱۳۹۱٫) جریان شناسی بهاییت(پرسش وپاسخ های دانشجویی). تهران: نهاد نمایندگی مقام معظم رهبری در دانشگاه ها.
- مهتدی صبحی، فضلالله (۱۳۵۴٫) خاطرات زندگی صبحی و تاریخ: بابیگری و بهائیگری.تهران: مرکز اسناد انقلاب اسلامی.
مقاله
- اردشیری، حسن، (۱۳۸۴٫) رجعت سرخ (نگاهی به زندگی و سیره آیت الله شهید مدنی). مجله مبلغان، (۷۰)، ۳۰-۴۵٫
- باقی پور، فاطمه سادات (۱۳۸۵٫) یار خورشید شهادت آیت الله مدنی. مجله گلبرگ ۷۸٫
- غفاری هشجین، زاهد، اکار، حمید (۱۳۹۰٫) نقش فرقه بهائیت در تقابل با نظام جمهوری اسلامی در عرصة جنگ نرم. مجله مطالعات قدرت نرم، ۱(۴)، ۲۵-۵۱٫
- نیکبخت، رحیم (۱۳۸۶٫) فعالیت بهائیان در آذربایجان به روایت اسناد. فصلنامه مطالعات تاریخی، (۱۷)،۲۱۵-۲۲۳٫
سایت
- https://www.adyannet.com/fa/news. 02/05/1400 ساعت:۱۷:۱۷
- https://www.irdc.ir/fa/news. 02/05/1400 ساعت ۱۷: ۱۷
- http://www.index.php/item 02/05/1400 ساعت ۱۶:۲۰
[۱]. دانش آموخته سطح۳ موسه آموزش عالی حوزوی فدک، عضو مرکز پژوهشی حوزه علمیه خواهران استان همدان. kh.kiani@whc.ir
[۲] . دانش آموخته سطح۳ مدرسه علمیه آخوند(ره)، عضو موسه کلامی احیاء همدان. sajjadjamshidi056@gmail.com
[۳] . دانش آموخته سطح ۴ جامعة الزهراء (س)، عضو مرکز پژوهشی حوزه علمیه خواهران استان همدان. shamkhani387@gmail.com
[۴]. آیت الله انواری از علمای فعال در امر مبارزه با بهائیت در منطقه جورقان و امزاجرد بوده است و مزار ایشان هم اکنون در مسجد جامع روستای امزاجرد قرار دارد.